Tomris’in Emzirme Notları – 6: Temel Bilgiler (3)

Tomris’in Emzirme Notları’nın 1. Bölümü burada, 2. Bölümü burada, 3. Bölümü burada, 4. Bölümü burada, 5. Bölümü burada


EMZİRME SÜRESİ VE BAZI İSTİSNAİ DURUMLAR

Geçen hafta bir bebeğin ne kadar sık emzirilmesi gerektiği sorusunun cevabını aramıştık: Bebeği istediği zaman istediği kadar emzirmeli!
Bu hafta emzirme süresi, yani her bir memede kaç dakika kalmalı sorusuna cevap arayacağız. Ayrıca, emzirme sıklığı ile ilgili bir kaç hususa daha değineceğiz ve ‘bebek istediği sıklıkta istediği kadar emsin’ kuralının biraz daha farklı uygulanabildiği bir kaç durumu ele alacağız. Son olarak da istediği kadar emzirme prensibi kaç aya kadar geçerli sorusunun cevabını kendi bakış açımdan aktaracağım. 

Bebek hangi memede ne kadar süre emmeli?
Bu sorunun cevabı da bir önceki sorunun cevabı ile aynı: istediği memede istediği kadar!
“Tüm kitaplar yazıyor, bir memenin boşalması 20 dakika sürüyormuş. Yağlı son sütü alabilmesi için 20 dakika emmesi lazımmış” dediğinizi duyar gibi oluyorum. Bu bilgi nereden geliyor, gelin kısaca bakalım. 

Ön süt ve son sütün nasıl oluşur? 

Süt üretildikten sonra meme kanallarında beklerken sütün yağlı ve sulu kısımları ayrışmaya başlar. Çünkü yağ ve su birlikte durmayı sevmezler. Yağlı kısmı sütün üretildiği alveollere doğru giderken sulu ve şekerli kısmı meme başına yakın bölgede toplanır. Süt üretildikten sonra ne kadar çok beklerse, bu ayrışma o kadar fazla olur. 

Ön süt ve Son süt

Eğer emzirme kampında olduğu gibi çok sık emziriyorsanız sütün yağlı ve sulu kısımlarının pek ayrışmasına zaman kalmayacağı için bebeğin başta aldığı ve sonda aldığı sütün niteliği birbirine yakın olur. Ne kadar sık emzirirseniz, ön süt ve son süt ayrımı o kadar azalır. Bu yüzden de emzirme kampında hangi memede kaçar dakika emzirdiğinizin önemi yoktur. 

Kimi bebekler çok hızlı ve verimli emerek memedeki tüm sütü kısa sürede bitirirken kimi bebekler (özellikle kiloca küçük bebekler) yavaş yavaş, dinlene dinlene emerler. Anne memesini verimli bir şekilde emmeyi öğrenmiş bir bebek için memeyi boşaltarak son süte ulaşmak 5-10 dakika sürerken ilk haftalarında emmeyi öğrenmekte olan bir bebek için bu süre 20 dakikadan dahi uzun sürebilir. 20 dakika bu işin ortalamasıdır, ama her bebek bu ortalamaya uymak zorunda değildir. Her bebek farklı aylarda, hatta gunun farklı saatlerinde farklı hızlarda memeyi bitirebilir. Ayrıca, günün farklı saatlerinde memede farklı miktarda süt olabilir. Son emzirmenin üzerinden geçen süre, annenin yorgun veya dinlenmiş oluşu gibi faktörler de memede biriken sütün miktarını etkiler. O nedenle hangi zamanda sütün kaç dakikada biteceğini biz bilemeyiz. 

Peki hangi bebeğin, doğumdan sonraki hangi haftada, günün hangi saatinde son süte kaç dakikada ulaşacağını nasıl hesaplayabiliriz? Bu sorunun cevabını da bir tek bebeğiniz verebilir. Bakmayın siz onun küçük ve çelimsiz olduğuna. Vücudu ihtiyacı olanı anlamak için gerekli alıcılarla doludur. Özellikle emzirmenin sonuna doğru gelen son süt yağlı olduğundan bebekte doygunluk hissi yaratır. Emmek bebeğin işidir. Bebeğin beyni ve vücudu emmeyi kolaylaşırıcı refleksler ve içgüdülerle donatılmıştır. Bebeğinize güvenin, işini en iyi nasıl yapacağını kısa zamanda öğrenecektir. 

Prensip olarak bebeğin önce bir memeyi bitirip sonra öbür memeye geçmesi gerekir. Ancak her emzirme seansında bir ya da iki meme emecek diye bir şey yok. Tekrar tekrar dönerek bir, iki, üç, dört meme emebilir. Şu anda 5 aylık olan kızım Alanur’un ilk haftalarında bir emzirme seansında bir seferinde sekiz kez meme değiştirdiğimi hatırlıyorum. İkizlerimi emzirirken böyle bir şansım yoktu doğal olarak. Tek bebekle çevirip çevirip emzirebileceğimi fark edince çok mutlu olmuştum ☺ 

Tamam, istediği sıklıkta istediği kadar emsin bebek. Peki bu işin bir istisnası yok mu? 


Her şeyin olduğu gibi, bunun da küçük bazı istisnaları var.
Bunlardan birincisi süt üretiminin aşırı olduğu bazı durumlar. Bebeğin ihtiyacından daha fazla süt üretmek kulağa hoş gelse de zamanla bir dezavantaja dönüşebilir. Çünkü bebek sulu ve şekerli ön sütle midesini doldurup bir türlü sondaki yağlı süte ulaşamaz. Ayrıca çok dolu olan memelerden hızlı ve bol miktarda gelen sütü emip yutmakta zorlanabiliyor; emerken genzine kaçırma gibi garip sesler çıkartıp rahat ememiyor olabilir. Bu durumdan muzdarip bebeklerin kakası sıklıkla yeşil ve suludur çünkü bebeğin barsakları ön sütteki yüksek miktardaki laktoz şekerini sindirmekte zorlanabilir. Karnını doyuran son sütü alamadığı için sık acıkıyor olabilir. Emzirme seansları bir savaş alanına dönebilir; hem meme isteyip hem memede ağlayan huzursuz bir bebek olabilir. 

Bebeğin sık acıkması, memede huzursuz olması gibi belirtiler birçok nedenden kaynaklanabilir; süt üretiminin aşırı olmadığı çeşitli durumlarda da görülebilien müphem beilirtiler bunlar. Bebeğin yağlı son süte ulaşamadan emzirmeyi bitirdiğinin en önemli ve nispeten objektif belirtisi bebeğin kakasının yeşil ve cıvık olmasıdır. Yalnız unutmamak lazım, yeşil kaka sadece bazen annenin yediği bir gıdaya bebeğin duyarlı olmasından ya da ishal olmasından da kaynaklanabilir.
Aşırı süt üretiminin sorun yarattığı durumlarda çözüm için en iyi strateji her emzirmede tek meme vermektir. Eğer bebek bir emzirmeden sonra iki saat içinde tekrar emmek isterse, yine aynı memeyi vermeniz gerekir. Sonraki iki saatte de öbür meme. Böylece bebek son süte ulaşabilir; ayrıca anne vücudu zamanla mesajı alır ve süt üretimini yavaşlatır. Süt üretiminin azaltıldığı dönemde memeye ıslak bezler veya buzdolabında soğutulmuş lahana yaprakları ile soğuk kompres uygulamak memelerdeki rahatsızlık duygusu ve ağrıyı azaltmaya yardımcı olur. 

Bebeğin son süte ulaşmadan emmeyi bırakmasının bir nedeni de muhtemelen bebeğin ‘susamış’ olmasıdır. Bazı bebekler arada sırada sadece ön sütü alıp memeyi bırakabilirler. Bunu alışkanlık haline getirmiş bebeklerden bahsediyorum, yukarıdaki paragraflardaki durumdan değil. Normalde tam bir öğünü bir veya iki memeden almayı öğrenmiş, iyi büyüyen, 3 aydan büyük bebekler bile bazen sadece hızlı gelen ön sütü emip memeyi bırakabilirler. Anneler böyle durumlarda “bebeğim susamış” yorumunu yapar ki bu çok mantıklıdır. Özellikle sıcak yaz aylarında bebeklerin bunu daha sık yaptığını gözleyebilirsiniz. 

Bir de soğuk algınlığı veya nezle geçiren bebekler hastalığı atlatana kadar sadece ön sütü emip gerisini bırakabilir. Bu da oldukça mantıklı aslında. Soğuk algınlığı geçiren küçük bir çocuk gözlemleme fırsatı bulduysanız iştahının kapandığını, sadece bol su içip onu ancak idare edecek kadar yediğini görürsünüz. Bu da hastalığı atlatmak için mantıklı bir strateji. Böyle zamanlarda yağlı son süte ulaşmadığından bebeğin kakası yeşil ve cıvık olabilir.
Bebeğiniz normalde tam bir öğün almayı bilen bir bebekse yukarıdaki gibi çeşitli nedenlerle arada sırada sadece ön sütle yetinebilir. Bu siz ve bebeğiniz için bir sorun yaratmıyorsa bir şey yapmanıza gerek yok elbette. 

Amerikalıların bir lafı vardır: ¨Bozulmadıysa tamir etmeye kalkma¨. Bozuk olup olmadığını bebek ağlaması ve huzursuzluğuyla ve kilo alımıyla size belli eder zaten. İşler yolundaysa düzeltmeye çalışmamanızı öneririm. Bu blogda yazdığım tüm yazılar için geçerli aslında bu: Sorun yoksa düzeltmeye kalkmayın. Ama bebeğin sadece ön sütü alıp son sütü bırakması sürekli bir durumsa ve sorun yaratıyorsa yukarıda belirttiğim önce bir memeyi tamamen boşaltıp sonra öbür memeye geçme ve bir emzirmeden sonra iki saat içinde tekrar emmek isterse, yine aynı memeyi verme stratejilerini uygulayabilirsiniz. 

Bebeği istediği zaman istediği kadar emzirme kuralına ikinci istisna ise benim memeden bir türlü düşmeyen bebek sendromu dediğim durum. İkizlerim Yunus ve Mina’yı emzirdiğim ilk aylarda ben ayırmazsam bir türlü memeden düşmezlerdi. Bir saat, bir buçuk saat memede kalabiliyorlardı, sanırım rekorumuz iki saate yakındı. Ben de iyice emip doysunlar ki güzelce uyusunlar, tekrar emmek istemesinler, ben de İnşallah biraz uyurum diyerek bir saat emzirirdim. Ama öye olmuyordu. Bizimkiler bir saat emdikten sonra yatırdığımda 20 dakika sonra tekrar uyanıp emmek istiyorlardı. O dönemlerde sütün yetmemesi konusunda ciddi sıkıntılar yaşıyorduk. Ben de sürekli memede oldukları için görevimi yaptığımı, memeler sürekli boş kaldığı için süt üretiminin tetiklenmesi gerektiğini düşünüyordum. Ancak bu konuda hata yapıyordum. Çünkü uzun süre emzirmek yerine sık sık emzirmek süt üretimini daha çok tetikler. Süt daha bol olduğunda bebeğin karnı daha kolay doyacağından memeden daha kolay düşebilir. Bir saat durmaksızın emzirmek yerine bebek uyuya kaldığında memeden ayırmak, uyandığında tekrar meme vermek sütü daha bollaştıran bir yöntem olacaktır. Bu durumda, örneğin, 20 dakika emdikten sonra uyuya kaldı, o zaman memeden ayırdınız, 20 dakika uyuduktan sonra uyandı, bir 20 dakika daha emzirdiniz. Böyle bir emzirme, bir saat hiç durmadan emzirmekten daha çok tetkiler süt yapımını. Buradaki dakikaları tamamen örnek olması için veriyorum, yoksa her anne ve bebek için emzirme süreleri kendine özgüdür. 

Tek bebeklerde ise iş daha kolay: tek memede çok uzun (yarım-bir saat) kalması yerine bebek uyuya kaldıkça bir memeden öbürüne çevirerek emzirmek sütü bollaştırmak için etkili bir çözüm olabilir.
Memeden bir türlü düşmeyen bebek sendromuna benzer bir bilgiye daha önce rastlamadım. Bundan ikiz bebek annelerinin muzdarip olduğunu tahmin ediyorum. En azından BYBO aracılığı ile bu durumda olan bir ikiz annesi ile tanıştım ve bir saat durmadan emzirmek yerine bebekler uyuya kalınca ara verip uyanınca tekrar devam etme yönteminden çok fayda gördüğünü söyledi. 

Şunu da belirtmek lazım ki bebeğiniz memede saatlerce kalıyorsa bir diğer önemli olası sorun alanı da kavramadır. Bebek memeyi yeterince iyi kavrayamıyorsa yeterli sütü alamayacağı için emzirme süreleri çok uzayabilir, memeden bir türlü düşmeyebilir. Bu durumda kavrama ve pozisyona dikkat ederek emzirmek gerekir. Ayrıca, emzirme sırasında memeye masaj yapmak da memenin etkili boşalması için iyi bir yöntemdir. Memeye basınç uygulayarak masaj yapmak bu tür uzun emzirme seanslarının kısalmasına yardımcı olabilir.
Kitabi bilgi yukarıdaki gibi olmakla birlikte benim durumumda kavramaya dikkat etmek bazen yardımcı oluyordu, çoğunlukla değil. Masaj da memeden düşmelerini sağlayamıyordu. O nedenle memeden bir türlü düşmeyen bebek sendromunu tanımladım, bakalım bundan muzdarip olan başka anneler var mı… Eğer varsa ve yukarıda önerdiğim yöntemi denerseniz işinize yarayıp yaramadığını benimle yorumlarda paylaşabilirseniz çok sevinirim.

İstediği kadar emzirme prensibi kaç aya kadar geçerli? 

İşte burda zurnanın o sesi çıkarttığı yere geliyoruz. Bu konu oldukça tartışmalı. Çünkü beslenme ve uyku özellikle ilk yaşta birbiri ile çok ilişkili konular ve özellikle uyku konusu oldukça tartışmalı. O yüzden bu iki konuyu birlikte ele almak gerekiyor. Üç çocuktan ve okuduğum yüklüce miktardaki kitap ve yazıdan sonra benim yaklaşımım özetle şöyle.
Doğumdan bebeğin kırkı çıkana kadar istediği zaman istediği kadar emzirin. Hatta istemese de emzirin. Gak diyince emzirin, guk diyince emzirin. Bu lafı emzirme kampı yazısından hatırlıyor olabilirsiniz. Çünkü lohusalık denen dönem aslında bir çeşit emzirme kampı olmalı. Bu sütün bol ve yeterli olması ve emzirmeye iyi bir başlangıç yapmak için gerekli. Önce sütünüzün bol olduğundan emin olun ki uyumadığında ya da ağladığında aklınızda ‘acaba sütüm yetmiyor mu’ gibi bir soru olmasın.
İlk üç ay bebeğin her ihtiyacının (emme, kucak, uyku, vb.) hemen karşılanması bebeğin gelişimi için önemli. 

Bebeği uyutma ve besleme konusundaki en katı uzmanlar bile ilk üç aya pek dokunmazlar. Ben şahsen kırkı çıktıktan sonra üç ay olmadan önceki dönemde günlük rutinde bazı çok yumuşak yönlendirmeler yapılabileceğini düşünüyorum. Beslenme, aktivite ve uyku döngüsünü bu dönemde biraz biraz başlatabilirsiniz. Beslenme dediğimiz emzirme; aktivite dediğimiz bu dönemde alt değiştirme ve anne-baba kucağında kısa bir sohbet, pencereden bakma gibi kısa etkinlikler; bebek esnemeye başlayınca da uykuya yatırma… Yani günlük rutini biraz yapılandırmaya çalışabilirsiniz.
Bence ilk üç ayda dahi uykusu gelen bebeği önce yatağında uyutmaya çalışmalı; kısaca da olsa önce yatakta uyutmak denenmeli; olmuyorsa kucak, meme gibi yöntemlere geçilmeli. Ama bu dediğim yumuşak yönlendirmeler kesinlikle bebeği zorlamadan olmalı. Ağlıyorsa ya da emdikten sonra uyumak istiyorsa kesinlikle zorlamamalı, istediğini vermeli. Ama “Nasıl olsa kucak ya da meme isteyecek; baştan vereyim” diye düşünerek yatakta uyutmayı hiç denemeden, baştan meme ve kucakta uyutmaya alıştırma taraftarı değilim. Çünkü memede uyutmak size bugün kolay gelebilir ama bugünün çözümü yarının sorunu olabilir. 

Üç aydan sonra ise bebeğin günlük düzeni ve uyku konusunda çeşitli ekoller var. Bunlardan birini seçerek uygulayabilirsiniz. Ben hafif anne yönlendirmelerine devam ederek (belki üç aydan sonra o yönlendirmeleri biraz daha belirginleştirerek) isteğe göre emzirmeye devam etme taraftarıyım. İsteğe göre derken bebegin ipuclarini izleyerek o istedigi zaman istedigi kastediyorum. Bu hem fiziksel hem de duygusal ihtiyaçları karşılamak için önemli.
Duygusal ihtiyacı karşılamak için emmme konusunda geçen günlerde yaşadığım bir durumu örnek verebilirim. Türkiye’den annem, babam ve kardeşim ziyarete geldiği için evde oldukça hareketli günler geçiriyoruz. Anneanne, dede ve dayıyı görünce ikizler her zamankinden daha heyecanlı, daha gürültülü oldular. Bol aksiyonlu bir günün sonunda 5 aylık kızım Alanur’u akşam uykusundan önce emziriyordum ki beni oldukça şaşırttı. Artık dış dünyayla çok ilgili olduğundan memeyi 5 dakikada bitirip kıvranmaya başlayan, hemen kalkıp etrafa bakmak isteyen bebek o akşam memede birikmiş süt bittiği halde, süt damla damla geldiği halde gözlerini karşıya dikip hiç hareket etmeden 10 dakika boyunca emdi. Amacı daha fazla süt getirmek filan değildi, sadece sakin sakin boş boş emmek istiyordu. Muhtemelen gün boyunca maruz kaldığı uyaranlardan zihnini temizlemek ve rahatlamak için emmeyi kullandı. Ama bu yöntemi ben bulmadım, bebeğim buldu. Eğer istediği zaman istediği kadar emme prensibini uygulamasaydım, 10 dakika sonra “bu kadar yeter, hadi bakalım yatma zamanı” deseydim çok büyük ihtimalle zorlu bir uykuya yatırma süreci beni bekliyor olacaktı. 

Üç-altı ay arası bebeğin beslenme ve uyku konusunda alışkanlıklarının oturmaya başladığı dönemdir. İlk üç ayda ihtiyaçtan kaynaklanan bazı durumlar, örneğin memede uyumak, 3-6 ay arasında artık alışkanlığa, hatta bağımlılığa dönüşmeye başlar. O nedenle eğer beslenme ve uyku konusundaki alışkanlıklarla ilgili sonradan pişman olmak istemiyorsanız 3-6 ay arasında önleminizi almanızı öneririm. Bunun için Eren’in uyku eğitimi konusunda yazdığı yazılara göz atmak isteyebilirsiniz.
İsteğe bağlı emzirme taraftarıyım dedim. Ama her annenin, daha doğrusu her ailenin kendi ‘kırmızı çizgileri’ var. Ben prensip olarak bebeği memede uyutMAma taraftarıyım, kırkından, özellikle de üç aydan sonra. Uyku-meme ilişkisini bebek bence hiç kurmamalı; bu eşimle birlikte bizim kırmızı çizgimiz oldu ve üç çocuğumuzda da bunun çok faydasını gördük. Ama bu konuda çok farklı görüşler olduğunu belirtmeliyim. Mesela, yazılarımda hep referans verdiğim La Leche League ve Emzirme Sanatı kitabı ise bebeği memede uyutun, karnı doymuş ve tatmin olmuş bir şekilde uyumanın hazzını yaşasın der, hem de sadece ilk aylarda değil, sonraki aylarda da… Emzirme konusunda hemen her konuda onlara katılıyorum ama uyku konusunda degil. Memede uyumaya sadece bebeğin kırkı cıkana kadar sıcak bakıyorum, bilemediniz ilk üç ay olabilir diyorum, sonrasında değil. Bu da şunu gösteriyor: tek bir dogru yok, her anne kendi doğrularını buluyor. 

Geçen hafta annem, babam ve kardeşim bizi ziyarete geldi Türkiye’den. Evde çoluk çocuk çok yoğun günler geçiriyoruz, küçük de bir tatil yapıyoruz. O yüzden bir sonraki yazım iki hafta sonra olacak. 

Sağlıcakla kalın…

Tomris