Tomris’in Emzirme Notları–10: Pompa ile süt sağma (1)

Tomris’in Emzirme Notları’nın 1. Bölümü burada, 2. Bölümü burada, 3. Bölümü burada, 4. Bölümü burada, 5. Bölümü burada, 6. Bölümü burada, 7. Bölümü burada, 8. Bölümü burada, 9. Bölümü burada

“Gebeyim, doğumum yaklaşıyor, doğumdan önce bir pompa edinmem gerekir mi? Ne tür bir pompa almam lazım?” 

 “Yakında işe başlayacağım, hangi model pompa önerirsiniz?” 

Bu hafta süt sağma konusuna başlıyoruz. Emziren, çalışan ve işi için sık sık seyahat eden bir anne olarak süt sağma konusunda oldukça bilgi ve tecrübe edindim. Edindiğim pratik bilgileri sizinle soru cevap şeklinde paylaşmaya çalışacağım. Ama önce süt sağmak için bir araç edinmemiz gerekir, değil mi? O yüzden bu hafta hangi pompa kime uygundur sorusunu ele alacağım. 

Uzunca bir yazı bu, ama her şey bir yerde olsun diye bölmek istemedim. Sonunda pompa kullanmış annelere kendi tecrübelerini, hangi marka ve modelleri ne amaçla kullandıklarını ve memmnun kalıp kalmadıklarını soruyorum; katkıda bulunursanız çok sevinirim. 

Temel olarak dört tip süt sağma aracı var: 

• El  

Evet, bildiğiniz elden bahsediyorum. Pompalar icad olmadan önce anneler gerektiğinde (iş yerlerinde, vb.) memelerini elle sağarlarmış. O zamanlar anne sütünün buzdolabında 3 gün durabileceğini bilmeyen annem işteyken memelerini lavaboya boşaltmaya çalışırmış. Ama bugün biliyoruz ki sütü temiz bir kaba elinizle sağarsanız oda sıcaklığında 8 saat, buzdolabında ise 3 gün bozulmadan durabilir.

Elle sağmak çok temel bir teknik olduğundan her annenin bilmesi gerektiğini düşünüyorum. Pompa bozulduğunda, pompanızı evde unuttuğunuzda, ya da pompa edinmemiş bir annenin geçici bir sebepten bir seferlik sütünü elle sağması gerekebilir. O nedenle elle sağma tekniğini öğrenmekte büyük fayda var. Nasıl yapılacağı burada güzelce anlatılmış. 

Ayrıca videolara da bakabilirsiniz. Bu birinci video. Başta İngilizce açıklamalar var, ama 39 saniyeden sonra elle süt sağmayı gösteriyor. Burada da ikinci video var. Sanırım 80’lerden kalma bir video, ama elle sağma konusunda iyi bir fikir veriyor. 

• Manuel süt pompaları 

Bu aletler sadece elle çalışır. Bir seansta belki yüz kez elinizle pompalamanız gerekir, çok yorucudur. Elektrikli modellere göre hesaplıdır, ama kimsenin işine yaradığını duymadım. O yüzden sırf ucuz diye almaya kalkışmamanızı öneririm.

• Tek taraflı elektrikli süt pompaları 

Tek taraflı bir pompa

Tek taraflı bir başka pompa

Tek bir hunisi vardır, bir anda sadece bir memeyi sağabilirsiniz. Genellikle küçüktürler, büyükçe bir el çantasına kolay sığarlar. Fiyatları elle çalışan pompalardan pahalı, çift taraflı elektrikli pompalardan ucuzdur.

• Çift taraflı elektrikli süt pompaları 

İki hunisi olduğundan iki memeyi aynı anda sağabilirsiniz, zaman kazandırır. Tek taraflı modellere göre biraz daha büyüktür, el çantasına biraz zor sığar, ama bir torbada ya da küçük bir sırt çantasında kolaylıkla taşınabilirler; pek ağır değillerdir. Vakum gücü de genellikle tek taraflı küçük modellere göre daha yüksektir, fiyatları da… Hastane tipi süt pompası kiralayan bazı firmalar bu tarz portatif çift taraflı pompaları da kiralayabiliyorlar. 

Çift taraflı bir pompa

Çift taraflı bir başka pompa

• Hastane tipi süt pompaları 

Çift taraflıdırlar, iki memeyi birden sağabilirsiniz. Vakum güçleri oldukça yüksektir. Süt kanallarında tıkanıklık olan durumları dahi açabilecekleri söylenir, ama benim tecrübemde tıkanık kanalları açmakta bebeğin emmesinden daha etkili bir yöntem görmedim. Güçlü cihazlardır ancak portatif değillerdir, her gün işe götürüp getiremezsiniz, ağırlardır. Genelde kiralanarak kullanılırlar, ben evine satın alanı hiç duymadım (sanırım çok pahalı oldukları için). 

Hastane tipi bir pompa

Hastane tipi bir başka pompa

Peki, kimin bir süt pompasına ihtiyacı var ve ne tip bir pompaya ihtiyacı var? 

Çalışan anneler: 

Eğer doğum izninden sonra işe başlamanız gerekiyorsa ya da bebeğinizden haftada 4-5 gün düzenli olarak ayrı kalmanızı gerktirecek bir durum varsa, bir pompa edinmeniz gerekir. Böylece iş yerinde süt sağarak hem bebeğinizin bir sonraki gün (ya da hafta) siz işteyken ihtiyacı olacak sütü temin etmiş olursunuz, hem de sütünüzün miktarını koruyabilirsiniz. (Çalışan anneler için süt sağma önerilerini bir sonraki hafta vereceğim).

Amacınız haftada 4-5 gün gün içinde iş yerinde süt sağmak ise çift taraflı iyi bir makina almanız gerekir. Çift taraflı, yani iki memeyi aynı anda sağmanıza olanak tanıyan bir makina ile hem işiniz çabuk biter, hem de memeler daha iyi boşalacağı için süt üretim miktarını koruyabilirsiniz.

Çift taraflı süt pompalarının emiş gücünü ve frekansını ayarlayabileceğiniz düğmeleri ve/veya bebeğin emiş ritmini taklit eden otomatik ayarlanmış programları vardır.

Eğer gün içinde çok hareket etmenizi gerektiren ya da birden fazla iş yeri arasında gidip gelmenizi gerektiren bir işiniz varsa (mesela satış temsilcisiyseniz ve gün içinde müşterilerinizi ziyaret etmeniz gerekiyorsa) tek taraflı, küçük, hem pille hem elektrikle çalışan bir model tercih edebilirsiniz.

Tek taraflı modeller genellikle büyükçe bir el çantasına koyabileceğiniz boydadır ve pratiktir. Ama her iki memeyi ayrı ayrı sağacağınız için sütü boşaltmak zaman alacaktır (tek taraflı pompalarla verimli süt sağma ile ilgili bir kaç pratik öneriyi haftaya vereceğim).

İdeal değil, biliyorum, ve bunu duyunca çok üzülüyorum, ama şu bir gerçek ki bazı kadınlar iş yerinde tuvalette klozet üstüne oturup süt sağmak zorunda kalıyor. Bu durum benim de seyahatlerimde ya da toplantıya gittiğim yerlerde başıma geldi. 

İş yerindeki şartlarınız hergün bu şekilde ise ve buna ne yazık ki bir çözüm bulamıyorsanız, o zaman yine tek taraflı, küçük pompaları, tek elinizle kullanabileceğiniz modelleri tercih etmenizi öneririm, çünkü önünüzde pompayı ve parçalarını koyabileceğiniz bir masa yok. Bu pompaları pille kullanabileceğiniz için elektrik prizi bulmanıza da gerek yok. Çift taraflı nispeten daha büyük pompaların çoğu da gerekirse pille çalışır ama onlar 6 pille (AA pil) çalışırken tek taraflı küçük pompalar 2 pille (AA) çalışır. (pil sayısı ve tipi marka ve modeller arasında az çok değişiklik gösterebilir elbette) 

Bu arada, ülkemizde iş yerlerinde süt sağma koşullarının iyileştirilmesini istiyorsanız lütfen Emzirme Reformu’na destek verin. Tek yapmanız gereken web sayfasına gidip destek formunu doldurmak. 

Arada sırada da olsa düzenli bebeğinden ayrı kalmayı planlayan anneler 

Haftada bir annelikten izin alıp bebeğinizden yarım gün ayrı kalmayı planlıyorsanız, ya da arada büyük çocuğunuzla baş başa bir gün geçirmek için bebeğinizden uzaklaşma ihtimaliniz varsa önceden süt sağıp evde bırakabilirsiniz. (Bebeğinizin babası da arada başbaşa kalmanız, ilgilenip nazlamanız, yoksa arıza çıkarabilecek ‘büyük çocuk’ sınıfına giriyor 🙂 “Ben yokken arada sırada mama alıversin, ne olur canım” diyebilirsiniz ama sütünüz varken bebişinizin midesine mama girmesine izin vermemenizi öneririm.

Ayrıca bebeğinizden uzun süre uzak kalacaksanız (3-4 saatten fazla) memelerinizin şişip ağrı yapmaması ve süt üretiminin azalmaması için bebeğinizden uzaktayken de sütünüzü sağmanız gerekir.

Haftada en fazla bir kaç gün ya da günde bir kaç saat bebeğinizden ayrı kalacaksanız elektrikli, tek taraflı küçük pompalardan edinmeyi düşünebilirsiniz. Bu öneriyi verirken işinizi görebilecek en pratik ve uygun fiyatlı çözümü düşündüm. Ama imkanınız varsa ve almışken iyi bir şey alayım diyorsanız çift taraflı elektrikli pompa da edinebilirsiniz. 

“Doğumdan sonra birden çok sütüm gelirse ne yaparım?” diyen anneler 

Bazı annelerin doğumdan sonra sütü birden ve çok bol geliyor (Maşallah!), hem de bebeğin emip bitiremeyeceği kadar çok… Bu durumda aşırı süt dolu memeler ağrı, kızarıklık ve annede ateş yapabiliyor.

Kısa vadeli çözümü bir an önce memeyi boşaltmak. Ayrıca memeyi daha az süt üretmek için terbiye etmek gerekiyor. Eğer bu ilk doğumunuzsa, aşırı süt üretimi durumunun başınıza gelip gelmeyeceğini bilmediğinizden sırf bu sebeple doğumdan önce bir pompa edinmek bence pek gerekli değil. Çünkü işe başlamayacaksanız, sırf sütün fazla gelmesi nedeniyle pompa kullanacaksanız bir kaç hafta süt pompası kiralamak bana daha mantıklı geliyor. Sonra duruma ve ihtiyacınıza göre yeni bir cihaz edinebilirsiniz. O yüzden anne adayları ellerinin altında süt pompası kiralayan bir kaç yerin telefon numarasını bulundurursa iyi olabilir. (İnternette “kiralık süt pompası” diye ararsanız birçok yer çıkacaktır. Çoğunun İstanbul dışındaki yerlere de kargo ile pompa gönderdiğini gördüm). 

Her doğumla birlikte annenin süt üretim miktarı biraz daha artmaya meyilli oluyor. O yüzden eğer son doğumunuzdan sonra sütünüz çok geldiyse, bebek zar zor boşalttıysa ve yeni bir bebek bekliyorsanız, bu doğumunuzdan sonra çok süt gelme sorunu ile karşılaşma ihtimaliniz yükselir. 

Doğumdan sonra bebeğin anne memesini alamadığı ve/veya sütün sağılıp verilmesi gereken durumlar 

Süt sağma konusunda en kritik grup bu grup, çünkü bebeğin ağzı ile anne memesi buluşamadığı için süt üretimini uyaran faktörler mevcut değildir. Memeyi emen bir bebek yokken sütü çoğaltmaya çalışmak çok özen isteyen bir durum. O yüzden doğru yöntemle, doğru araçlarla ve sık sık süt sağmak bu grup için çok önemlidir. 

Doğumdan sonra yoğun bakıma alınan ve annenin emzirmesine izin verilmeyen ya da bebeğin memeyi alamadığı durumlarda süreci ikiye ayırmak lazım. İlk dönem kolostrum dönemi, ikincisi ise normal, olgun sütün geldiği dönem.

İlk olarak, kolostrumu elde etmek için en etkili yöntem elle sağmaktır. Kolostrum, yani doğumdan sonra memeden gelek ilk süt, aslında süt gibi değil de bal gibi oldukça kıvamlı bir maddedir. Protein ve bağışıklık sistemini koruyucu maddelerden çok zengindir. Kolostrumunuzun bebeğinize sağladığı faydayı milyon dolarınız olsa satın alamazsınız, bir tek kolostrumunuzla verebilirsiniz bu faydayı… Kolostrum sadece doğumdan sonraki ilk günlerde salgılanır. 

Sağmak için pompa kullanırsanız kıvamlı kolostrum pompa parçaları ve biberonun duvarlarına yapışacağından bebeğe vermek zor olacaktır. Ayrıca o kıvamlı kolostrumu çıkartmak için en iyisi vakum değil, elle memenin kahverengi kısmını meme başına doğru sıvazlamak, yani sağmaktır. Bebeğin ağzını en iyi taklit eden yöntem elle sağmaktır. Bu sebeplere hastanenin vereceği uygun bir kaba elle sütünüzü sağmak kolostrumu edinmek için en iyi yöntemdir (elle sağma yöntemi için yazının başına bakabilirsiniz). 

Anne ve bebeğin kavuşamadığı durumlarda normal, beyaz süt geldiğinde mutlaka hastane tipi bir süt pompası ile sağmaya devam etmek gerekir. Çünkü en etkili sağım gücünü hastane tipi pompalardan elde edebilirsiniz. Eğer bebeğinizden ayrı olmasaydınız o ilk günlerde kuvvetli bir şekilde sık sık emip memenizi boşaltacaktı, süt üretiminizi artırmaya çalışacaktı. Bu nedenle memelerinizi güçlü vakumu olan hastane tipi bir cihazla gün içinde sık sık boşaltmanız gerekir. Bebeğiniz sağdığınız tüm sütü almasa da mümkün mertebe sık boşaltmanızı öneririm, çünkü İnşallah bebeğinize kavuştuğunuzda sizden bol bol süt isteyecek. Memelerinizi buna hazırlanmalısınız! (bebeğin almadığı fazla sütü derin dondurucuda saklayabilirsiniz, bu konuyu önümüzdeki haftalarda yazacağım). 

Meme almayan bebeklerde anne sütü vermeye devam etmek isteyen anneler 

Öncelikle küçük bir hatırlatma yapmakta fayda var. İlk yazımda da yazmıştım, emzirmek ve anne sütü aslında farklı şeylerdir. Emzirmek sadece annenin sütünün bebeğe geçmesi değil, anne ve bebek arasında sevgi alışverişi olan özel bir süreçtir. Bir bebek için anne sütü en doğru besin, emzirme ise en doğru beslenme yöntemidir. Sağılmış sütü vermek, direkt memede emzirmek kadar faydalı değildir.

Dahası, bebeğin hiç emmediği, sütün sadece sağılarak verildiği durumlarda süt azalmaya başlar. Bunun üç temel nedeni var. Birincisi, pompa vakumla çalışır; bebeğin sütü diliyle sağdığı teknik farklıdır. Memeler en iyi bebeğin ağzı ile boşaltıldığında süt üretir. İkincisi, bebeğin ağzı ile meme başını uyarması ile ve bebek emzirilirken anne kucağında sağlanan ten tene temas, annenin bebeğin kokusunu hissetmesi gibi faktörler süt üretimini tetikler. Pompa ile süt sağıldığında böyle bir uyarı yoktur. Üçüncüsü, sütü sağıp vermek memede emzirmek gibi mutluluk verici ve tatmin edici bir tecrübe olmadığından anneler süt sağmayı zamanla bir yük olarak görmeye başlarlar, yavaş yavaş ertelerler, ihmal ederler, bu durum da sütü azaltır. 

Sadece pompa ile süt sağan, bebeğini (ya da bebeklerini) emzir(e)meyen anneler genellikle bu işi en fazla 6 ay kadar sürdürüp sonra bırakma meylindedirler. Nadir durumlarda bebeklerini sağdıkları sütle daha uzun süreler; mesela bir yıl besleyen anneler okudum, ama bu gerçekten çok nadir bir durum.

O nedenle öncelikle bebeğinizi emzirmek, meme almasını sağlamak için elinizden geleni yapmanızı öneririm. Örneğin bebeğiniz biberona alıştığı için memeyi kabul etmiyorsa, emzirme kampı yaparak bu sorunu çözmeyi deneyebilirsiniz. 

Ancak bazı durumlarda bebekler doğumdan sonra yoğun bakımda aylarca kalabiliyor ve ne yazık ki yoğun bakımdan çıktıklarında memeye başlamak için geç kalınmış olabiliyor. Bu durumda sütünüzü düzenli sağıp vermeye devam ederseniz bebeğiniz için bulunduğunuz şartlar içinde en iyisini yapmış olursunuz. Anne sütü, sağılmış dahi olsa, yeryüzündeki tüm mamalara üstündür.

Sadece sağarak süt veriyorsanız, hiç emzirmiyorsanız süt üretiminin uzun süre yeterli düzeyde tutulması için çift taraflı ve güçlü bir makine edinmeniz lazım. Hatta, maddi imkanınız varsa, hastane tipi bir makinayı da uzun süreli kiralamayı ya da satın almayı düşünebilirsiniz. 

“Bu grupların hiç birine girmiyorum, ama evde ucuzundan bir şey bulunsun istiyorum. Kullanır mıyım, kullanmaz mıyım bilmem ama, bulunsun işte bir tane” diyen anneler 

Bu durumda çok istiyorsanız elektriksiz pompalardan bir tane edinebilirsiniz. Bazı modelleri iki elle birden kullanmanız gerekir ve bu hiç kolay değildir. Tek elle kullansanız da bir süre sonra el yorulur, pompa tabancasını yüz kez veya daha fazla sıkmanız gerekebilir her bir meme için. Dolu bir memeyi elle çalışan bir pompa ile tamamen boşaltmaya çalışmak çok mantıklı bir girişim değil. Ancak şöyle bir şey derseniz belki biraz mantığı olabilir: “Bebek memeyi tam bitiriyor mu, süt bırakıyor mu anlamam için bebek emdikten sonra pompa ile süt sağmam önerdiler, ben de ucuzundan aldım, iki kez kullandım, işim bitti artık, kullanmıyorum”. Ama açıkçası pratikte bu tür pompaları kullanıp da bir işe yaradığını söyleyen kimseyi duymadım. O yüzden el pompası yerine üzerine azıcık daha para koyup basit tek taraflı ama elektrikli bir pompa almanızı öneririm. 

Yukarıdaki gruplardan hiçbirine girmiyorsunuz ve hangi pompayı alayım diye mi soruyorsunuz. Lütfen aşağıya sorunuz bırakın, belki haftaya yeni bir grup tanımlarız.

İlk başta verdiğim biraz kaba bir sınıflama, ara modeller de bulunabiliyor. Mesela bazı markalar modellerini ‘en küçük çift taraflı pompa’ olarak sunuyorlar, ya da ‘en güçlü tek taraflı pompa’. Veya hastane tipi olduğu halde işe götürülebileceği söylenen modeller de oluyor. Hangi ihtiyaç grubuna girdiğinizi belirledikten sonra nereden başlayacağınızı az çok bildiğiniz için modelleri buna göre araştırmaya başlayabilirsiniz. 

Pompa satın almadan önce şunları göz önünde bulundurun:

Eğer nasıl bir model, hangi marka alacağınızdan emin değilseniz doğumdan önce pompa almak için acele etmenize gerek yok. Önünüzdeki süreçte neler yaşayacağınızı yüzde yüz bilemezsiniz. Eğer hızlıca bir pompa gerekirse her zaman kiralayabilirsiniz. Yalnız, pompa kiralarken yeni bir süt sağım seti almanız ve kargo masrafı ödemeniz gerekecektir, yani az da olsa yatırım masrafı var. O yüzden bazı anneler ¨Madem bu kadar masraf yapacağım, üstüne biraz daha koyar elektrikli bir pompa satın alırım¨ diyorlar. Kararı siz vereceksiniz.

Ev tipi elektrikli pompaların (ister tek taraflı ister çift taraflı olsun), yani hastane tipi pompalar dışındakileri, ikinci el kullanımı veya birden fazla kadın tarafından paylaşılması yönerilmiyor. Hastane tipi pompalar kapalı sistem, yani içine mikrop girmiyor. Ev tipi modeller ise açık sistem, içine toz ve mikrop girip yerleşebiliyor. Dahası, pompalar kullanıldıkça emiş güçlerini zamanla kaybediyorlar. Bu zaman içinde yavaş yavaş olduğundan anneler bu durumu fark etmiyorlar. İkinci el bir pompa aldığınızda iyi bir emiş gücünde olmayabilir, ama siz diğer modelleri bilmediğinizden karşılaştırma ve bunu fark etme şansınız olmaz. 

Ancak şöyle diyebilirsiniz: “Bir arkadaşım artık kullanmadığı süt pompasını doğumdan önce bana verdi. Ne olur ne olmaz diye evde tutuyorum. Bir iki kez deneyip göreceğim. Memnun kalırsam bu modelin yenisini alırım”. İkinci el pompa kullanımının dezavantajını yukarda yazdım. Diğer taraftan bu yaklaşımın şöyle bir avantajı var. Bir kez kullandıktan sonra artık pompa seçerken neye dikkat edeceğinizi biliyor olacaksınız, çünkü nasıl bir şey kolay yıkanır, sizin şartlarınızda tek taraflı mı çift taraflı mı bir model daha iyi olur, bunu bir kaç denemeden sonra daha iyi değerlendirebilirsiniz. Ama dediğim gibi, ikinci el pompaları düzenli ve sürekli kullanım için önermem.

Pompa almadan önce güvendiğiniz bir kaç bebe mağzasına gidip satıcıların fikrini alabilirsiniz. Etrafınızda pompa ile süt sağan arkadaşlarınız, akrabalarınız varsa gidip nasıl yaptığına bakabilir, pompasını inceleyebilirsiniz. Belirli bir marka modele karar verdikten sonra internete girip bunun en hesaplı nerde olduğunu araştırmanızı öneririm. İnternet mağzalarında %10-30’a varan indirimler olabiliyor ve internetten ısmarlamak daha ucuza gelebiliyor. 

Pompa kullanan, kullanmış olan anneler!

• Sizler hangi amaçla ne tip bir süt pompası kullandınız? 
• Memnun kaldığınız ve kalmadığınız yönler neler? 
• Tecrübeleriniz nasıl? 

Yorumlarınızı yazarken marka ve model belirtebilirsiniz; hatta özellikle bırakmanızı istiyorum. Çünkü süt pompası çoğumuz için ciddi bir yatırım ve bir çok anne bunu bir kez alabilecek güce sahip; deneme yanılma ile en uygun markayı modeli bulma şansı yok. O yüzden marka ve modelinizle ilgili beğendiğiniz ve beğenmediğiniz yönleri, hangi şartlarda işe yaradığını hangi şartlarda sizi zorladığını yorumlara bırakırsanız bu konuyu araştıran anneler için güzel bir kaynak olur.

Haftaya iş yerinde süt sağma ve sağmadan sonra pompa parçalarını yıkayıp temizleme konusunda püf noktalarını ele alacağız. 

Haftaya görüşmek üzere! 

Tomris