Tomris’in Emzirme Notları – 14: Pompa ile süt sağma (5)

Tomris’in Emzirme Notları’nın 1. Bölümü burada, 2. Bölümü burada, 3. Bölümü burada, 4. Bölümü burada, 5. Bölümü burada, 6. Bölümü burada, 7. Bölümü burada, 8. Bölümü burada, 9. Bölümü burada, 10. Bölümü burada, 11. Bölümü burada, 12. Bölümü burada, 13. Bölümü burada

Bu hafta sağılmış sütü saklama ve kullanma konusunu ele alacağız. Bu yazıda La Leche League International’ın (LLLI) konuyla ilgili rehberinden  faydalanıyorum. Geçen haftaki yazıdan sonra özellikle derin dondurucuda süt saklama konusunda sorular aldım, o konuda da bazı netleştirmeleri bu yazıda bulabilirsiniz. Bu yazı, süt sağma, süt sağma setini temizleme, sağılmış sütü saklama ve kullanma açılarından bir toparlama yazısı olacak. 

Anne sütünün içeriği

Anne sütü sadece su, yağ, protein, karbonhidrat vitamin ve mineraller içeren bir besin değil. İçinde bağışıklığı güçlendirici maddeler, mikropları etkisiz hale getiren maddeler, ve hatta canlı hücreler var. Bu hücreler vücudumuzun mikroplarla savaşması için çok önemli görev taşıyan akyuvarlar. Anne sütü o kadar kıymetli ki, ona ‘beyaz altın’ diyenler var. Ayrıca, anne sütünün mikroplardan koruyan, bebeğe can veren özelliği nedeniyle ona ‘beyaz kan’ diyenler de var. Her şekilde, bu kıymetli sıvıyı en iyi şekilde korumaya ve bebeğe en güvenilir yollarla vermeye çalışmalıyız. 

Anne sütünü saklama 

Anne sütü saklama konusunda aşağıda vereceğim bilgiler şu şartları taşımanız durumunda geçerli:

• Bebeğiniz sağlıklı ve normal zamanında doğmuş (prematüre değil). 
• Evde kullanmak için süt sağıyorsunuz (hastanedeki bir bebek için değil). 
• Süt sağmadan önce ellerinizi yıkıyorsunuz (ve tuvalette süt sağıyorsanız elinizi yıkadıktan sonra kapı kollarına mendille dokunuyorsunuz). 
• Süt setini ve süt saklama kabını sıcak sabunlu suda yıkayıp iyice duruluyorsunuz. 

Burada bir parantez açıp ‘sıcak sabunlu suda yıkama’ konusunu ele almak istiyorum. Bu kavram kulağınıza garip geliyor değil mi? Benim de, çünkü çeviri ve kültürel farklılıkları içermiyor. LLLI rehberinde böyle yazıyor ama bu sabundan kasıt deterjan mı, bulaşık süngeri kullanılıyor mu, yeterli netleştirme yok. Ülkemiz şartlarında ve kendi pratiğimde ben şu şekilde yorumluyorum. Gün içinde süt sağdığımda, süt kurumadan süt sağma setini yıkarsam sıcak su ile yıkıyorum, sabun veya deterjan olmadan. Süt setin üzerinde kurursa sıcak su ile yıkarken az deterjanlı bir bulaşık süngeri kullanıyorum. Her şekilde gün sonunda süt sağma setini az deterjanlı bulaşık süngeri ile yıkayıp sıcak suda duruluyorum. Ancak eğer ideal olmayan şartlarda süt sağıyorsanız, çevredeki pisliklerin süt sağma setine bulaşabileceğini düşünüyorsanız (örneğin tuvalette süt sağıyorsanız), her kullanımdan sonra süt sağma setini az deterjanlı bulaşık süngeri ile yıkamanızı öneririm. (Süt sağma seti temizlik önerileri).

Süt saklama kapları ise (işten eve, evden kreşe sütü taşıdığınız, buzdolabında sütü koyduğunuz, yani sütün içinde beklediği kaplar) bence her kullanımdan sonra az deterjanlı bir bulaşık süngeri ile sıcak suda yıkanmalı. Eğer varsa bir biberon temizleme fırçası daha pratik olabilir. LLLI rehberinde ‘sabun’ diyor ama ben hiç sabun kullanmadım, onun yerine mümkün olan en ‘doğal’ bulaşık deterjanını kullanıyorum. Türkiye’de bu açıdan ne markalar var bilemediğim için öneride bulunamayacağım. 

Anne sütü sağma ve saklama için kullanılan kaplar açık havada kurutulmalı, yani bezle silinmemeli veya ıslak kaldırılmamalı. (bkz. Tomris’in Emzirme Notları – 11)

Anne sütünün mikroplardan koruyucu özelliği saklanma süresi uzadıkça azalıyor. Ayrıca, yeni sağılmış taze anne sütünün antimikrobiyal gücü buzdolabında bekletilmiş olandan, buzdolabında bekleyeninki ise dondurulmuş olandan daha fazla. 

Önceki yazımda bir tablo verdim, anne sütünün hangi şartta ve ortamda ne süreyle saklanabileceğini anlatan bir tablo. Burdaki bazı hususların anneler için net olmadığını gördüm, o yüzden aşağıda fotoğraflarla anlatmaya çalışacağım. Ayrıca, LLLI rehberinde bazı güncellemeler var, onları da buraya aktaracağım.

Anne sütü sağıldıktan mümkünse hemen sonra soğutulmalı ve soğuk ortamda saklanmalı, örneğin buzdolabında, ya da buz kalıbı içeren izolasyonlu çantada. Ama kısa süreler için, mesela işten eve gelirken bir saat oda sıcaklığında tutulabilir bence. Ama, oda sıcaklığında tuttuğunuz her süre, sütün dayanma ömrünü azaltıyor. 

Anne sütünü oda sıcaklığında (19-26 derece) ideal olarak 4 saate kadar, olmuyorsa 6 saate kadar tutabilirsiniz. 4 saat ideal, ama 6 saat kabul edilebilir bir süre. Bazı kaynaklar 8 saate kadar da der, ama 6’yı geçmemeye çalışmanızı öneririm. Şunu da unutmayın, hava ne kadar sıcaksa, dayanma süresi o kadar azalır. 

Anne sütü buzdolabında (< 4 derece) ideal olarak 72 saate kadar saklanır, yani 3 gün. 8 güne kadar buzdolabında dayanabileceği söylenir. Ama ben hiç denemedim, üç günü geçirmedim. Eğer çok temiz ve dikkatli bir şekilde sağıldıysa, oda sıcaklığında bekletilmeden hemen buzdolabına konduysa, 8 güne kadar saklamayı düşünebilirsiniz. 

Anne sütü buzdolabında üç güne kadar dayandığına göre teorik olarak Cuma günü sağdığınız sütü Pazartesi bebeğinize verebilirsiniz. Ancak süt sağma ve saklama şartlarınız ideal değilse, Cuma akşamı donurup Pazartesi günü verebilirsiniz. 

Tek kapılı buz dolabının buzluk kısmında, yani eksi 15 derecede, anne sütü 2 hafta saklanabilir. 
İki kapılı buz dolabının dondurucu bölmesinde, yani eksi 18 derecede, 3-6 ay saklanabilir. Peki 3 ay mı 6 ay mı diye soracaksınız? Okuduklarımdan anladığım kadarıyla 6 aya kadar tüketmekte bir sakınca yok. Hatta bazı kaynaklar bu tür donduruculara da 12 aya kadar saklanabilir diyor ama ben buna çok güvenemedim.

İki kapılı buz dolabımızın derin dondurucu bölümündeki sütler

Ayrı bir derin dondurucunuz varsa, lokantalardaki süpermarketlerdeki gibi bir derin dondurucu, mesela şunun gibi (yani eksi 20 derecede) 6-12 ay saklayabilirsiniz. 6 aya kadar ideal, 12 aya kadar ise kabul edilebilir. 

Özel derin dondurucuda saklanan anne sütleri

Derin dondurucuda süt saklama 

Derin dondurucuya süt koyarken 60-120 mililitrelik miktarlarda koymaya çalışın, çünkü bebekler bir öğünde bu miktarlarda süt tüketirler. Eğer dondurucuda yeriniz darsa plastik poşetlerde saklamak çok yer kazandırıyor. Yalnız bu şekilde yapacaksanız süt poşetlerini bir başka torbanın veya plastik bir kutunun içine koyabilirsiniz (derin dondurucu kokusunu önlemek için). Derin dondurucuya süt koyarken kabı tam doldurmamaya dikkat edin, yaklaşık üçte biri boş kalsın, çünkü süt genleşerek kabı parçalayabilir. Mesela 120 ml’lik bir kabı (süt poşeti ya da şişesi) en fazla 80 ml’ye kadar doldurun. 

Anne sütünü saklamak için eğer plastik poşet kullanmak istiyorsanız bunun anne sütü saklamak için özel üretilmiş olmasına dikkat edin. Buzdolabı poşeti veya diğer plastik poşetler hem temizlik açısından, hem de kolay yırtılıp süt sızdırdığı için tercih edilmemeli. 

İşe başlamayacak olsanız da, ne olur ne olmaz bebeğimden ayrı kalırsam diye, ya da sırf sütünüz bol olduğu için fazla sütünüzü her zaman sağabilirsiniz. Özellikle aşırı süt üretiminden muzdaripseniz bir meme bir öğüne denk gelene kadar memeleri daha az süt üretmek için terbiye etmek, her öğünde diğer memeyi de sağmak ve derin dondurucuya atmak iyi bir fikir. Eğer anne sütüne ihtiyacı olan bir yakınınız varsa sütleri ona da verebilirsiniz. Maşallah, çok bol süt üreten bir tanıdığım artık derin dondurucusu dolup taştıktan sonra bir ahbabının bebeğine vermeye başlamıştı fazla sütünü; ihtiyacı olan bir bebişin süt annesi olmuştu. 

Buzdolabından çıkan veya dondurulmuş sütü çözüp kullanmak 

Buzdolabından çıkan sütü en iyi ısıtma yöntemi akan sıcak suyun altında bir kaç dakika tutmak. İkinci bir seçenek de biberonu içinde sıcak su olan bir kaba koymak (benmari yöntemi). Cezvede biraz su ısıtıp biberonu onun içine de koyabilirsiniz, ama sakın ocak açıkken biberonu cezvenin içine koymayın. İsterseniz bir biberon ısıtıcısı da kullanabilirsiniz. 

Anne sütü ısıtırken mikrodalga fırın kullanmayın. Mikrodalga sütün içindeki bağışıklık maddelerini ve canlı hücreleri öldürebilir. Ayrıca, süt içinde aşırı sıcak bölgeler olmasına sebep olabilir (sütün sizin baktığınız kısmı ılıkken içi sıcak olabilir), bebişin ağzı yanabilir. 

Sütü illa ki ideal sıcaklığa getirmeniz gerekmiyormuş. Bazı bebekler soğuk süt de sevebilirler diyor Emzirme Sanatı kitabı. Biz dolaptan çıkan sütü direkt kullanmıyoruz, ama tam ısınmasını da beklemiyoruz. Oda sıcaklığına gelse yetiyor. 

Dondurucudan süt kullanacaksanız en iyi yöntem ertesi gün kullanılacak sütleri bir gece önceden buzdolabının normal ana bölümüne çıkartmak. Çeşmede akan suyun altında da çözebilirsiniz. Önce suyu soğuk kullanıp su sıcaklığını yavaş yavaş arttırabilirsiniz.

Dondurucudan çıkarılıp çözülmüş süt buz dolabında 24 saat saklanabilir. Dondurulmuş anne sütü bir kez çözüldükten sonra tekrar dondurulmamalı. Bir kez ısıtılmış bir süt, tekrar ısıtılmamalı. 

Bekleyen sütün (ister buzdolabında, ister oda sıcaklığında) sulu ve yağlı kısımları ayrışır. Süt ne kadar beklerse, bu ayrışma o kadar fazla olur. Bu çok normal bir şey. Evimize gelen paket sütlerde bunu görmüyoruz, çünkü fiziksel işlemlerle ‘homojenize’ ediliyor. Ama kapı sütü günlerini yaşamışlarınız varsa, beklemiş sütün üstünün nasıl kaymak bağladığını hatırlarlar. Anne sütü de doğal olduğu için sulu ve yağlı kısmı ayrışabilir. Kullanmadan önce biberonu hafifçe çevirirseniz sütün eski haline çabucak döndüğünü göreceksiniz. Tam olmuyorsa da sorun etmeyin, böyle de içebilir bebeğiniz. Yalnız sütü karıştırmak için biberonu çalkalamayın, çünkü uzun zincirli yağ asitleri kırılabilir. Bu yağ asitleri anne sütünün içindeki kıymetli besinlerden biri. Çalkalarsanız bebeğe bir zararı yok, sadece uzun zincirli yağ asitlerinin faydasını tam olarak alamayabilir. 

Anne sütü poşetindeki sütlerin yağlı ve sulu kısımları ayrıştığında yağlı kısım genellikle poşete yapışıyor. Bu, poşet kullanmanın bir dezavantajı. Kullanmadan önce hafifçe elinizde mıncıklrsanız poşeti süt eski haline çabucak dönüyor. 

Bazı derin dondurulduktan sonra çözülmüş sütlerde sabunsu bir koku olabiliyormuş. Bunun sebebi sütteki lipaz adı verilen bir enzimin bazı sütlerde biraz hızlı çalışması ve yağları parçalaması. Ama bunun bebeğe hiç bir zararı yok, anne sütü hala çok değerli ve bebek için en sağlıklısı. Bir çok bebek de pek şikayet etmeden içermiş bu sütü. Ama bebeğiniz bunu sorun ediyorsa, lipazı durdurmak için sağılmış sütü derin dondurucuya koymadan önce ısıtmanız gerekiyor. Bir cezvede yüksek ateşte kenarları cızırdamaya başlayıncaya kadar ısıtabilirsiniz. Ama sütü sakın haşlamayın. Kenarların cızırdaması yeterli. Sonra hızlıca soğutup derin dondurucuya koyun. Bu yöntem ile sütün mikroplardan koruyucu özelliği biraz kayboluyor, ama böyleyken bile dünyadaki tüm mamalardan çok çok çok daha sağlıklı bebeğiniz için. 

Eğer bebeğinizin ağzında pamukçuk varsa ya da sizin meme başınızda kandida enfeksionu varsa (bir çeşit mantar enfeksiyonu, bebeğin ağzında pamukçuk yapan ve meme başında enfeksiyon yapan aynı mantar), emzirmeye devam edebilirsiniz, sağdığınız sütleri bebeğinize vermeye devam edebilirsiniz. Ama pamukçuk/ mantar enfeksiyonu sırasında sağdığınız sütleri, tedavi bittikten sonra atmalısınız. 

Çalışmaya başlamadan önce derin dondurucuda biraz süt stoğu yapmak çok iyi bir fikir. Çünkü işe başlayan annelerin en büyük şikayetlerinden biri iş yerinde sağdıkları sütün bebeklerine yetmemesi. Bu durum için bebeğin kırkı çıktıktan (ya da emzirme yoluna girdikten) işe başlayana kadar günde bir-iki kez süt sağmak ve sağdığınız sütü derin dondurucuya koymak çok faydalı olabilir. Benim tecrübeme göre bu ekstra süt sağma için en iyi zaman sabahları, baska annelerden de benzer seyler duyuyorum. Sabah anne henüz yorulmamış olduğundan güzel süt üretebiliyor. Sabah emzirmesinden bir saat sonra süt sağabilirseniz çok iyi olur. Ben buna fırsat bulamadığımdan bebek sabah uykusuna yatınca süt sağıyordum, çünkü günün en uzun uykusu, dolayısıyla en uzun emzirme aralığı sabahtı. Bebek uyanana kadar (1,5-2 saat) az çok birikmiş süt oluyordu memede. Baktınız süt sağma sonrasında meme verdiğinizde bebeğe süt az geliyor, protesto ile karşılaşıyorsunuz, o zaman sonraki günlerde bir memeyi sağıp diğerini bebeğe saklamak da bir seçenek olabilir. 

Eğer sütünüzü artırmak, ya da emziremediğiniz bir bebeğe süt vermek için pompa yapıyorsanız gün içinde çok sık süt sağmanız gerekir. Her seferinde süt sağma setini yıkamamak için, her kullanımdan sonra şişeyi ayırmadan, yıkamadan, süt sağma setini olduğu gibi buzdolabına koyabilirsiniz. Çıkarınca da hemen kullanabilirsiniz. Seti gün sonunda yıkayabilirsiniz. 

Yazının başında bu yazdıklarımız sağlıklı, zamanında doğmuş, hastanede yatmayan bebekler içindir dedik. Peki diğerleri için nasıl süt sağmak ve saklamak gerekir? Bu konuda hastanenizin verdiği önerileri uygulamanız gerekir.

Evet sevgili inek kardeşlerim, süt sağma dosyasını da böylelikle –şimdilik- kapamış oluyoruz. Sorularınız veya paylaşmak istediğiniz pratik bilgiler olursa lütfen aşağıdaki yorumlara yazın. Paylaşımlarınızdan tüm anneler faydalanabilir!
 

Sağlıcakla kalın, 

Tomris