Demir Hakkında Bilmek İstediğiniz Ama Sormaya Korktuğunuz Her Şey

Demiri bebek hamilelikte annesinden alır, ama demirin bebeğe en yoğun aktarıldığı dönem hamileliğin son haftalarıdır. Doğuma yaklaştıkça demir aktarımı hızlanır. Yani bebek 40. Haftadan ne kadar erken doğarsa, sonra demir eksikliği çekme ihtimali o kadar artar.
Doğumdan hemen sonra kordon kesilmez ve bir süre beklenirse, anneden bebeğe hızla demir aktarımı olur.
Normal şartlar altında, erken doğmamış, annesi hamileyken kansızlık yaşamamış bir bebeğin demir deposu ilk 6 ay için yeterlidir. Özel olarak şüphelenmeniz için bir durum yoksa, ilk 6 ay demir testi yaptırmanıza da, takviyeye de gerek yoktur. Tahlil yaptırmadan demir takviyesi vermeyin. 

Anne sütünde demir var mıdır? 

Evet vardır. Miktarı anneden anneye oldukça değişiklik gösterir. Bu demirin miktarı az olmakla beraber emilirliği çok yüksektir. Yani normalde gıdalardaki demirin çok azını, takviyedeki demirin çok çok azını emebilen insan vücudu, anne sütündeki sütün neredeyse tamamını emer. Buna yüksek bioayarlanım denmekte.

Anne sütündeki demirin emilimi nasıl arttırılabilir?

Arttırılamaz, ama azaltılabilir. Ek gıda ve demir takviyesi alımı bebeklerin anne sütünden demir emebilme yeteneğini azaltır. Bir çalışmada 9. ayda hala sadece anne sütü içen bebeklerin demiri, anne sütü ile beraber ek gıda alan bebeklerden daha fazla çıkmıştır. Demir takviyesi (ve ek gıda), anne sütündeki demirin emilmesini azalttığı gibi, bağırsaktaki kötü bakteriler için çoğalma imkanı yaratır. Bu nedenle ek gıdaya erken geçiş kansızlık riskini arttırır.

Formül mamada demir var mıdır?

Çoğunda vardır ve yeterlidir. Demir içermeyen formül mama vermeyiniz. Bir yaşına kadar asla hayvan sütü vermeyiniz. Bu pek çok zararının dışında, demir eksikliğinin de en büyük sebeplerinden biridir.
Peki 6 aydan sonra?
Bebeğiniz 6-12 ayları arasında günde 11 miligram demire ihtiyaç duyar. Çünkü insan vücudundaki her yeni hücrenin yapımında demir gerekir ve bebeğiniz inanılmaz bir hızla yeni hücre üretmektedir. Oysa mesela yetişkin bir erkeğin sadece 8 miligram demire ihtiyacı vardır (kadınların ise regl nedeniye 18 mg. demire ihtiyaç duyar) Bebekler bu kadar yüksek miktarda demir tükettikleri için genellikle 12. ayda en düşük demir seviyesine ulaşırlar. 12. aydan sonra bebeğin demir ihtiyacı 7 mg’a düşer ve demir depoları da toparlamaya başlar. 12. ayda HGB değerinin 11’e düşmüş olması normaldir. Daha altı ise kansızlık kabul edilir.

Bebeklere ne zaman takviye verilmeli? 

Bebeklere ve çocuklara ezbere takviye vermeye gerek yoktur. Demir takviyesi hazımsızlık, kabızlık, pişik gibi geçici, ama yine de hoş olmayan yan etkiler yapar. Gerçekten demir eksikliği olan bir bebek için bunlar sözü bile edilmeyecek kadar önemsiz yan etkilerdir. Ama demir eksikliği olmayan bir bebeğe boş yere takviye verilmemelidir.
Takviye ancak ve ancak bir kan testinde, bebekte kansızlık tespit edilirse verilmelidir.

Peki kansızlık olup olmadığına nasıl karar vereceğiz?
Kansızlıktan şüpheleniyorsanız, kan testi yaptırın. Tecrübeli bir çocuk doktoru, kansızlığın çocuğu etkileyip etmediğini takip edebilir. Örneğin gelişiminde bir yavaşlama, durma, ya da gerileme varsa, yanakları soluklaştı, göz akları mavileşti, kulakları sarılaştı ise bunlar kansızlık belirtisi olabilir. Ayrıca çok sık hasta olmak, üşümek, halsizlik, iştahsızlık, uyku problemleri de demir eksikliğinin bir sonucu olabilir. Ancak bunları daima bir bütün olarak değerlendirmeli, tek bir belirtiden endişe duymamalıyız.

Kansızlık var mı anlamak için doktorunuz bir kan testi isteyecek ve pek çok kan değerine bakacaktır. Kandaki demir değeri, demir bağlama kapasitesi (sınırın üstündeyse kansızlık işaretidir), kan hücrelerinin birbirlerinden çok farklı boylarda olup olmadığını gösteren değerler, demir deposu ölçümü ve hatta CRP değeri bunlardan önemli olanlarıdır. Doktorunuz tüm bunlara bakarak ve çocuğunuzu muayene ederek çocuğunuzda ne derece kansızlık olduğunu ve ne kadar etkilediğini görebilir.

Kansızlık önemli midir? 

Bebeklerde ve çocuklarda çok önemlidir. Beyinsel ve fiziksel gelişim için demir gereklidir ve eksikliği halinde, gelişimde aksama olur. Bu aksama kalıcılaşmadan müdahale etmek gerekir.

Müdahale etmek nasıl olur?
Benim kanım 6-12 ay arası kansızlık görüldüğünde, demir takviyesi verilmesi yönünde. Bu yaşta ihtiyaç duyulan yüksek oranda demiri, demir eksikliği olan bir bebeğin ek gıdadan alması pek mümkün değil.
Ancak 12. Aydan itibaren hem demir ihtiyacı azalır, hem de çocuk artık herşeyi yiyebilir hale gelir. Dolayısıyla bu dönemde gıdadan demir alınması ilk seçenek olmalıdır. Hangi yolu seçeceğinize doktorunuzla konuşarak, kansızlık seviyesine ve çocuğunuzun iştahına bakarak karar verebilirsiniz. Çoğu çocuğun demir oranı 12. aydan sonra düşmeyi bırakır ve yavaş yavaş yükselmeye başlar.

Demir takviyesi verince, ne zaman tekrar kontrole gitmek gerekir? 

Verdiğiniz ister takviye olsun, ister demiri zengini gıdalar olsun, kandaki demir seviyesinin yükselmesi zaman alır. En az iki, hatta 3 ay beklemeden tekrar tahlil yaptırmayın.

Demiri düşükse, başka şeylere baktırmam gerekir mi?
B12 ve çinko değerlerine de baktırmanızda fayda vardır. Bunların eksikliği birbirleriyle bağlantılı olabilir.
Demir seviyesi sınırda idi, takviye verdik, 3 ay sonra demir seviyesi yükselmedi ve hala sınırda. Bu ne demek?
Araştırmalar bu kondua çok net değil, ancak demir seviyesi sınırdaysa ve 2-3 ay içinde kandaki demir seviyesi yükselmediyse, muhtemelen çocuğunuzun demir takviyesine ihtiyacı yok aslında denilmekte.

Bebeğimde demir eksikliğini önlemek için ne yapabilirim? 

• Burada annelere görev düşüyor. Hamileliğinizden önce ve hamilelik sırasında dengeli ve bol demirli gıdalarla beslenin.

• Bebeğinizi randevulu sezaryenle doğurmayın. Bu demir aktarımını tamamlamadan doğum yapmak demektir.

• Doğumdan sonra kordonu mümkünse geç kestirin.

• İlk 6 ay sadece anne sütü, ya da sadece formül mama ile besleyin.

• Bebeğinizi takip edin ve demir eksikliğinden şüphelenirseniz tahlil yaptırın. Kaç aylık olduğuna, tahliline ve belirtilerine bakarak ve doktoruyla konuşarak takviyeye ihtiyacı olup olmadığına karar verin.

Demir zengini gıdalar hangileri? 

Demir zengini gıdalar ikiye ayrılır. Hayvanlardan alınan ve kolay emilen demir vardır. Bir de bitkilerden alınan ve daha zor emilen demir vardır. Bitkilerde demir oranı çok daha yüksek olmasına rağmen, bu nedenle et ürünlerini daha sık tavsiye eder doktorlar.
Kırmızı ette ve sakatatta demir oranı yüksektir. Balıkların bazılarında demir oranı yüksekçedir, ama bazılarında azdır.

Şu bitkilerde ise demir oranı herşeyden daha yüksektir: susam (tahin), kabak çekirdeği, ay çekirdeği, kurufasülye, barbunya, mercimek (kırmızı ve yeşil), yeşil yapraklı bitkiler (ne akdar koyu yeşil olursa, o kadar demiri yüksek olur genellikle), pekmez ve kuru üzüm. Yani demir almak için pekmeze ihtiyacınız yok, kaynak dolu.

Demirin emilimini neler etkiler? 

Demirli gıdaları C vitaminli gıdalar ile beraber tüketirseniz emilimi yaklaşık 3 kat artar! Yani mercimek çorbasına, sebzeye biraz limon ekleyin. Yediğiniz yemeğin hemen üstüne bir dilim portakal, mandalina, çilek yedirin. Ya da yanında bir yudum portakal suyu içirin.
Demiri kalsiyumlu gıdalar ile tüketirseniz, emilimi azalır. Demirli gıdalar ile kalsiyumlu gıdaların arasına en az yarım saat koyun. Kalsiyum en çok süt ve süt ürünlerinde bulunur.

Demir eksikliği çeken çocuğa, yemekle yoğurt vermeyin. Yoğurdu ara öğün olarak verin. Ayrıca günde yarım litreden fazla süt ürünü tüketmesine izin vermeyin.
Hamile kalmadıysanız henüz, kırmızı şarap da güzel bir demir kaynağıdır. Hamilelikte içki tavsiye etmiyoruz ☺.

Ne yaparsak yapalım, çocuğumda devamlı demir eksikliği çıkıyor. Sorun ne?

Bu durumda doktorunuzla konuşarak çocuğunuzun sindirim sisteminde demir emilimini engelleyen bir intolerans, mikro yaralar gibi sorunlar olup olmadığını kontrol ettirmeniz gerekir.

Başka?
Demir eksikliğinden etkilenen bebekler huysuz ve iştahsız olur. Bu nedenle de annelerinin daha yorgun ve ebebkleri ile bağlarının daha zayıf olabildiği görülmüş. Demir eksikliği çeken bebekler toparlayana kadar daha sabırlı olun ve beslerken daha sabırlı ve anlayışlı davranın.

Bebeklere Demir Takviyesi Gerekli Midir Değil Midir?

Gebelikte Demir Takviyesi

Aysuda Kölemen