Ebru’nun Çocuk Gelişim Notları — 9. Bölüm

Davranış Gelişiminde Duyu Bütünlemenin Önemi 

Bu yazımda; bir önceki yazımda sözünü ettiğim gibi; davranışın nörolojik boyutundan bahsedeceğim. 

Duyu Bütünleme Bozukluğu olarak adlandırılan bu durumlarda çocuk, dışarıdan veya kendi vücudundan gelen duyusal uyaranları doğru bir şekilde algılayamaz ve bu problemler çocuğun günlük hayatına; davranışsal, fiziksel, sosyal veya psikolojik çeşitli sorunlar şeklinde yansır. 

Çocuklarımızın duygusal tepkilerinden akademik öğrenmeye, diğer insanlarla iletişiminden fiziksel koordinasyona kadar birçok farklı alandaki sorunlarının muhtemel asıl kaynakları; duyusal sistemlerindeki çeşitli problemler olabilir. Duyu bütünleme süreci farklı nedenlerle sekteye uğradığında, çeşitli sorunlarla baş etmeye çalışan ve terapiye ihtiyaç duyan bir çocuk görürüz karşımızda. Süreci doğru yönetip, iyi bir değerlendirme ile birlikte sinir sistemindeki sorunları doğru tespit ederek; sistemi bir bütün olarak ele alıp düzenlediğimizde ise çocuğun kısa sürede problemlerinden arındığını sevinerek gözlemliyoruz. 

Doğumdan sonraki insan sinir sistemi gelişimini büyük bir ev inşa etmeye benzetirsek; duyusal sistem evin temelini oluşturmaktadır. Temeli sağlam olarak oturmamış olan bir evin üst katlarını ve çatısını ne kadar uğraşırsanız uğraşın doğru ve eksiksiz bir şekilde yerine yerleştiremezsiniz. Sinir sistemi gelişiminin temelinde duyusal sistemin var olduğu birçok araştırma ile ortaya çıkartılmış; gelişimsel basamaklar aşağıdaki resimdekine benzer bir şekilde sıralanmıştır. 

Resmi biraz açmak gerekirse; bebeğin doğumundan sonraki ilk 3 ay ağırlıklı olarak, duyusal sisteminin geliştiği dönemdir. Bu dönemde tüm 7 duyusal sistemin doğru bir şekilde gelişmesi (Duyuların sinir sisteminde doğru bir şekilde algılanması) gereklidir. Bu gelişim beraberinde daha üst basamaklardaki süreçlerin tamamlanmasını getirir. Bebek bakar, iletişim kurar, gülümser, yemek yer, yürür, konuşur, sorar, yargılar vs. Bu gelişim üst basamaklara çıktıkça aşağıdaki süreçler tamamlanmış olur; 

• Öğrenme süreci 
• Hafıza 
• Görsel yetenekler 
• İşitsel yetenekler 
• Kişilerle ve çevreyle iletişim-etkileşim 
• Kaba motor hareketler 
• Oyun oynama yetenekleri 
• Uzay-zaman farkındalığı 
• Öğrenilmiş bilgiye erişim 
• İnce motor beceriler 
• Denge ve koordinasyon 
• Geleceği ya da bir hareketi planlama becerileri 
• Aynı anda farklı iki aktiviteye odaklanabilme 
• Dikkat ve konsantrasyon 
• Yemek yeme
  Konuşma 
• El-göz koordinasyonu 
• Yeni fikir üretme ve uygulamak için işleme koyma 
• Özgüven 
• Duygusal ve davranışsal tepkileri ayarlayabilme 
• Fiziksel tepkileri ayarlayabilme 
• Yeni duruma adapte olabilme 
• Odaklanma ve sürdürme 
• Sinir sistemi gelişimi 
• Akademik beceriler 
• Sosyal hayata uyum 
• Psikolojik gelişim 
• Öfke kontrol 
• Uzak ve yakın hafıza 
• Günlük yaşam aktivitelerinde vücudun doğru kullanımı 
• Bisiklete binme 
• Koşma 
• Koordinasyon ve ritim becerileri 

Bu alanların tümünü yazının başında bahsettiğimiz ‘Ev’in çatısı ya da duvarları olarak düşünebilirsiniz. Gelişimin temelindeki algılar doğru ayarlandığında (Özellikle vestibuler, proprioseptif ve taktil sistem) çatının ve duvarların sağlam bir şekilde yerinde durması mümkün olur. Aksi takdirde çocuğun gelişiminin herhangi bir aşamasında, yukarıda sıraladığımız basamakların birinde veya birkaçında sorunlar gözlemlenecektir. 

Duyusal sistemin davranışsal önemini anlamak için hayal edin: Gözlerinizi kapatın, kulaklarınızı tamamen kapatın, hiçbir yere dokunamadığınızı, hiçbir hareketi algılamadığınızı, kolunuzu ya da vücudunuzun herhangi başka bir noktasını hissetmediğinizi düşünün. Duyular insan davranışı için en önemli temel uyaranlardır. Duyulardan gelen uyaranlar duyusal reseptörlerce algılanıp beyine gidene ve orada proses edilene kadar çeşitli basamaklardan geçer. Doğru davranışı ortaya çıkarmak için doğru algılamak zorundasınız. 

Örneğin;
Gözlerinizin bir cismin yeri hakkında beyninize eksik ya da yanlış bilgi verdiğini düşünün; bu cismi almak için beceriksizce uğraşmanız gerekecekti. İşin kötü tarafı dışarıdan bakan bir kişinin sizin bu beceriksizliğinizin nedenini anlaması mümkün değil. Hatta bunun sebebini siz bile anlamayacaktınız çünkü bu bilginin yanlış olma ihtimalini aklınızdan bile geçirmezsiniz.
Bunun gibi sinir sisteminde duyusal süreçte meydana gelen yüzlerce farklı nörolojik aktivite sayesinde fiziksel, sosyal, psikolojik ve akademik birçok davranışın doğru ya da yanlış ortaya çıkması ‘Duyu Bütünleme Süreci’ nin ardından oluşur. Bu süreçlerde meydana gelen farklı problemler sonucu oluşan ‘Duyu Bütünleme Bozukluğu’ nun günlük yaşamda çocuklarınızda gözlemleme ihtimaliniz olan türlerini ve oluşum şekillleri; 

Duyu Bütünleme Bozukluğu; 

Normal olarak algılanması gereken duyusal uyaranlara normalin üzerinde ya da normalin altında cevap vermek veya duyusal uyaran arayışı içinde olmakla gözlemlenen duyusal modülasyon problemi,
Duyusal uyaranları ayırt etme sorunu olarak gözlemlenen duyusal diskriminasyon problemi, ve duyusal sorunlardan kaynaklanan fiziksel-motor planlama ve koordinasyon problemleri olarak gözlemlenebilirler. 

Bu problemleri daha iyi anlamak için kendinizi düşünebilirsiniz: 

• Bazı kumaşlara dokunmaktan rahatsız oluyor musunuz? 
• Yükseğe çıktığınızda başınız dönüyor ve aşağıya bakmakta zorlanıyor musunuz? 
• Yemek yerken ekmeğin sert kısmını ya da özellikle içini mi tercih ediyorsunuz?
• Yüksek sese tahammül edemiyor musunuz? 
• Sürekli masa başında oturup çalışmak yerine hareketli bir işi tercih mi ediyorsunuz? 
• Öfkelendiğinizde sonradan pişman olduğunuz sözler-davranışlar mı sergiliyorsunuz? 
• Kalabalık ortamlarda bir grupla iletişim kurmak yerine, ikili ilişkileri mi tercih ediyorsunuz? 
• Bir işi planlamak veya planı hayata geçirmekte zorlanıyor musunuz? 
• Genellikle karar vermekte sıkıntı yaşıyor, başkalarından fikir alarak mı hareket ediyorsunuz? 
• Bir olay planladığınız şekilde gerçekleşmeyip bir aksilik olduğunda yeni duruma adapte olmakta zorlanıyor musunuz? 
• Araba ya da deniz yolculuklarında mideniz bulanıyor mu? 
• Çıplak ayakla yere basmaktansa çoraplı ya da terlikli olmayı mı tercih ediyorsunuz? 
• Lunaparklardan hiç haz etmeyenlerden misiniz? 
• Kalabalık ya da dağınık ortamlarda dikkatinizi toplamakta zorlanıyor musunuz? 

Normal duyusal süreçte; kişi kendi vücudundan ve çevreden gelen uyarıları doğru bir şekilde algılar ve uygun bir davranış ya da motor hareket açığa çıkarır. Yani duyusal modülasyon, diskriminasyon ve motor planlamayla koordinasyon aşamalarında herhangi bir tıkanma yaşanmaz.
Fakat biz yetişkinlerin günlük hayatımıza, önemsiz gibi görünen bu küçük rahatsızlıklarla yansıyan duyusal bütünleme problemlerini, bazen çocuklarımız bizim kadar kolay atlatamayabiliyorlar. 

Bu aşamada sonraki yazımın konusu olan, ‘Duyu Bütünleme Terapisi’, çocuklarımızın hayatlarına tamamen oyunlarla süslenmiş ve eğlenceli hale getirilmiş özel yöntemlerle girerek, sorunlarına çözüm oluyor. 

Gelecek yazıda görüşmek üzere…

Sevgiler, 

Ebru Sidar 

Physical Therapist The University of Southern California-WPS Sensory İntegration Certified SIPT Certified