Gebelik ve Emzirme Dönemlerinde Diş ve Dişeti Tedavileri

Merhaba BYBO, 

Uzun zamandır grupta sorulan sorulardan yola çıkarak gebelik ve emzirme döneminde diş ve dişeti tedavileriyle ilgili derli toplu bir yazı oluşturmak istedim. Biraz detaylı olacak ama yuvarlak cümlelerle geçmek yerine isimlere en azından bir aşinalık yaratmak daha faydalı olacak. Ağız içinde hormonal değişimlerden en çok etkilenen doku dişeti olduğundan ağırlıklı olarak dişeti problemlerinden bahsedeceğim ama tedavi zamanlamaları ve kullanılan anesteziklerle ilgili kısım tüm diş ve dişeti tedavileri için geçerli. 

Büyük çoğunluğumuzun bildiği gibi, gebelikte ve emzirme döneminde ilaçlar ancak beklenen fayda potansiyel riskten daha fazlaysa kullanılır (kâr-zarar dengesi). Lokal anesteziklerle veya anestezisiz yapılan diş tedavileri daha ileri enfeksiyon ve ilaç kullanımı riskini azalttığından terazinin kâr tarafına yerleşiyor.
Periodontal enfeksiyon (dişeti enfeksiyonu) dişleri çevreleyen yumuşak ve sert dokularda meydana gelir. Esas etkeni diş fırçalama ve diş ipi/arayüz fırçalarıyla uzaklaştırılması mümkün olan bakteri plağıdır. Plağın zamanla kireçlenmiş hali de diştaşıdır. Plak temizlenmediğinde önce dişetinde şişlik, kızarıklık, kanama gibi belirtiler gösteren dişeti iltihabı oluşur. Çok kısa ve yüzeysel bir diş yüzeyi temizliği işlemiyle, hatta bazen sadece doğru fırçalama ile bu iltihabın tedavisi mümkündür. Tedavi yapılmazsa iltihap kemiğe ilerler ve dişlerin çevresinde kemik erimeleri başlar. Bu aşamada tedavi daha uzun ve detaylı yapılır. Devamında dişeti operasyonları da gerekebilir. Gebelik döneminde değişen hormon seviyelerinin etkisiyle aynı miktardaki bakteri plağına dişetinin verdiği iltihabî cevap şiddetlenir. Yani gebelik öncesi ciddi bir sorun yaratmayan miktardaki plak bile gebelikte şiddetli dişeti iltihabına neden olabilir, dişeti kanamaları ve şişlikler artabilir. Bazen dişetinin sınırlı bir bölgesinde büyüme görülebilir (pyojenik granüloma/hamilelik tümörü). Bunların tamamı tedavi edilebilir durumlardır.
Bu tip sorunların yaşanmaması için gebelik öncesinde diş hekimi kontrolüne gidilmeli ve gerekli tedaviler yaptırılmalı. Ayrıca doğru ağız temizliğinin nasıl yapılacağını bilmek gebeliğe bağlı dişeti sorunlarının da önüne geçmeyi sağlar. 

Gebelikte yaşanan şiddetli periodontal enfeksiyonun gebelik diyabeti, erken doğum-düşük doğum ağırlığı ve pre-eklampsi oluşumuna katkı sağlayabileceği yönünde görüşler mevcut. Eğer gebelik öncesi diş-dişeti tedavileri yapılmadıysa gebelik sırasında da bir hekim kontrolüne gitmek ve ağız temizliği işlemleri hakkında bilgi almak –sonra da bunları uygulamak- mevcut problemleri ortadan kaldırmasa da azaltacaktır. Ayrıca gebelik sırasında diş hekimi muayenesi ile ağızda ortaya çıkabilecek sorunlar ve uygun tedavi zamanı belirlenebilir.
Gebeliğin ilk trimesterı bebeğin organlarının gelişim evresi olduğundan diş tedavileri açısından riskli bir dönem. 2. trimesterda acil olan diş tedavileri yapılabilir. En güvenli zaman ise 14.-20. haftalar arası. Bu dönemde diş çekimi, kanal tedavisi, dolgu, diştaşı temizliği gibi işlemler yapılabilir. Hatta şiddetli, ağrılı pyojenik granülomaların cerrahi işlemi bile uygulanabilir. Bütün bu işlemler için diş hekiminin gebeliğin takibini yapan hekimle yazılı konsültasyon yapılması şarttır. Acil olmayan tedaviler, sonraki haftalarda da sorun yaşanmayacağı düşünülüyorsa ertelenir. 3. trimester ise yapılacak işleme veya stres seviyesine bağlı erken doğum riski taşıdığından riskli. Ayrıca koltuktaki oturuş şekli 3. trimester için uygun değil. Yani 1. ve 3. trimesterlar diş-dişeti tedavileri için uygun değil. Ancak, çok ağrılı, cok acil, tedavi edilmediğinde bebeğe zarar verebileceği düşünülen durumlar varsa ciddi bir hekim konsültasyonu sonrasında mümkün olan en az girişim uygulanarak tedavi yapılabilir. 

Diş tedavilerinde kullanılan lokal anestezik solusyonların içerisinde anestezik maddenin kendisi ve etkisini arttırmak amaçıyla belli konsantrasyonlarda eklenmiş adrenalin bulunur. Gebelik döneminde lokal anestezi ile tedavilerin yapılması gerekliyse, öncelikle lidokain ve prilokain içeren anestezikler, mümkünse adrenalin içermeyenler tercih edilmeli. Lidokainin formülü düşük konsantrasyonda olduğundan toplam dozun minimalde tutulması daha kolaydır. Eğer adrenalinli lokal anestezik kullanılacaksa da toplam 0.1 mg’a kadar adrenalinin gebelerde güvenli olduğu belirtiliyor. Bu da 1/100.000 oranında adrenalin içeren bir anestezik için 5 karpül, 1/200.000 oranında adrenalin içeren için 10 karpül demek oluyor. (Bu sayıların sadece adrenalin içeriği için geçerli olduğu unutulmasın, her lokal anestezik maddenin maksimum dozu farklıdır.) Yüksek doz adrenalin gebelerde hipotansiyona yol açtığından sakıncalıdır, ama lokal anesteziklerde kullanılan adrenalin bebeğe giden kan akımına anlamlı bir etki yapmayacak kadar az miktarda bulunuyor. 

Sezaryen sırasında 60-500 mg arası lidokain alan annelerin emzirdikleri bebeklerinde herhangi bir soruna yol açmadığı gözlenmiş. Diş tedavileri sırasında kullanılan bir karpül solüsyonda 40-80 mg lokal anestezik madde bulunur. Yani emzirme döneminde bebeklerin diş tedavileri sırasında kullanılan miktardan oldukça fazlasını tolere edebildiği belirtiliyor. Ayrıca düşük dozda tek seferlik uygulanan bir işlem olması da bu açıdan bir avantaj. Emzirme döneminde adrenalinli lokal anestezik kullanımında bir sakınca yok. Tedaviden hemen sonra bebek emzirilebilir.
Lidokain ve prilokain dışında, aslında rutinde en çok kullanılan anestezik madde artikain. Emzirme döneminde artikain konusunda varılmış bir fikir birliği yok. Ama süte lidokain ve prilokainden daha fazla oranda geçtiği biliniyor. Bunların yanında 2011’de yayınlanmış bir çalışma supuratif (irinli/cerahatli) enfeksiyonlarda artikainin 4 yaş üzeri çocuklar ile gebe ve emziren kadınlarda ilk seçenek olduğunu belirtmiş. Dental anesteziye bağlı şiddetli yan etki oranı artikainde çok düşük. Yani artikain konusu henüz net değil. Bu konuya girmemin sebebi, artikain kullanımının zorunlu olduğu bir durum ortaya çıkarsa da bunun dünyanın sonu olmadığını ifade etmek.
Röntgen konusuna gelince… 

Gebelikte mümkün olduğunca uzak durmakta fayda olmasına rağmen çok gerekli durumlarda belirlenen küçük bir bölgeden röngen alınması durumunda bebeğin aldığı radyasyon teratojeni k (bebeğe zarar veren) dozun çok altında. Panoramik ve tüm ağızdan alınan radyografilerin de güvenli olduğu söylenmekte, ancak gebelikte genel kontrol yerine şikayet bölgesine odaklanıldığından zaten bunlar gerekli olmuyor.
Emzirme döneminde röntgen konusunda çok daha rahat olunabilir, gerektiği kadar röntgen çektirilebilir. Sonrasında sütün sağılıp dökülmesi için bir sebep bulunmuyor. 

Sinem Yıldız Çiftlikli

Referanslar: 
1. Donaldson M, Goodchild JH. Pregnancy, breast-feeding and drugs used in dentistry. J Am Dent Assoc 2012, 143(8):858-71. 
2. Haas D. An Update on local anesthetics in dentistry. J Can Dent Assoc 2002, 68(9):546-551. 
3. Nizharadze N, Mamaladze M, Chipashvili N, Vadachkoria D. Articaine – the best choice of local anesthetic in contemporary dentistry. Georgian Med News 2011, 190:15-23. 
4. Ortega D, Viviand X, Lorec AM, Gamerre M, Martin C, Bruguerolle B. Excretion of lidocaine and bupivacaine in breast milk following epidural anesthesia for cesarean delivery. Acta Anaesthesiol Scand 1999, 43(4):394-397. 
5. Giuliani M, Grossi GB, Pileri M, Lajolo C, Casparrini G. Could local anesthesia while breast-feeding be harmful to infants? J Pediatr Gastroenterol Nutr 2001, 32(2):142-144.
6. Suresh L, Radfar L. Pregnancy and lactation. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2004, 97(6):672-82.